Co znajdziesz w tym artykule?

Nadgodziny i ich odbiór?

Godziny nadliczbowe to dodatkowe godziny pracy, które są wykonywane po przekroczeniu normalnego okresu czasu pracy określonego przez prawo lub umowę o pracę. Konkretnie,  zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, praca w godzinach nadliczbowych oznacza pracę wykonywaną ponad:

• Normy czasu pracy, które są obowiązujące dla danego pracownika.

• Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, który wynika z obowiązującego dla pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.

Maksymalna liczba godzin nadliczbowych w skali doby wynika pośrednio z Kodeksu pracy i zależy m.in od rozkładu czasu pracy. Pracownik, który wykonuje godziny nadliczbowe ma prawo do dodatkowych korzyści lub wynagrodzenia z tytułu takiego dodatkowego czasu pracy. Za pracę w godzinach nadliczbowych jest  dzień wolnym, ryczałt za godziny nadliczbowe lub dodatkowe wynagrodzenie.

Czym różnią się godziny nadliczbowe w podstawowym systemie pracy i w równoważnym systemie pracy?

Podstawowy system czasu pracy, zgodnie z artykułem 129 Kodeksu pracy, polega na wykonywaniu pracy przez 8 godzin na dobę (w przypadku zatrudnienia na pełny etat) i średnio 40 godzin w ciągu tygodnia, przez przeciętnie 5 dni. Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikowi odpowiednią liczbę dni wolnych, uwzględniając niedziele, święta oraz dni wolne przypadające na dany okres rozliczeniowy. Przepisy prawne pozwalają na stosowanie różnych okresów rozliczeniowych w transporcie, takich jak 1-miesięczny lub 3-miesięczny.

Praca w godzinach nadliczbowych to rodzaj pracy, który jest wykonywany ponad ustalone normy czasu pracy dla danego pracownika.  W przypadku pracownika zatrudnionego w podstawowym systemie czasu pracy, godziny nadliczbowe występują zawsze wtedy, gdy przekroczony zostaje limit 8 godzin pracy w ciągu jednego dnia roboczego.

Stosując równoważny czasu pracy dobowy wymiar czasu pracy możemy przedłużyć do 12 godzin. System ten pozwala na  wydłużenie czasu pracy w ciągu doby jest możliwe tylko pod warunkiem skrócenia czasu pracy w innych dniach lub zapewnienia większej liczby dni wolnych. Wyrównanie liczby godzin pracy w ramach tego systemu sprawia, że praca w wydłużonym wymiarze dobowym do 12 godzin nie jest uznawana za pracę w godzinach nadliczbowych.

Czym są nadgodziny 50%, a czym nadgodziny 100%?

Nadgodziny 50%: Oznaczają dodatkowy czas pracy, za który pracownik otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 50% wyższe niż za standardowe godziny pracy. Innymi słowy, za każdą godzinę nadliczbową pracownik otrzymuje wynagrodzenie, które jest połową wyższe niż stawka za godzinę normalnej pracy. Nadgodziny 50% należy stosować, gdy  pracownik przekroczony  limit normalnej długości pracy. Dodatki za nadgodziny 50% wynagrodzenia należą się z tytułu tzw. nadgodzin dobowych.

Nadgodziny 100%: Oznaczają dodatkowy czas pracy, za który pracownik otrzymuje wynagrodzenie w pełnej wysokości, czyli stawkę za godzinę normalnej pracy. Za każdą godzinę nadliczbową pracownik dodatkowo otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 100% wyższe. Godziny nadliczbowe 100% są stosowane, gdy przekroczony zostaje limit normalnej długości pracy i pracownik jest uprawniony do pełnego wynagrodzenia za dodatkowy czas pracy. Dodatki 100% za godziny nadliczbowe należą się, jeśli te godziny nadliczbowe przypadają na noc, niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, za pracę w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi za pracę w niedzielę czy święto, a także z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej.

Za każdą godzinę pracy nadliczbowej w momencie przekroczenia tygodniowej normy, przysługuje dodatek  za godziny nadliczbowe w wysokości 100%.

Czym są nadgodziny dobowe i średniotygodniowe?

Nadgodziny dobowe – praca wykonywana ponad ustalone normy czasu pracy przez pracownika oraz ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Wymiar ten określony jest przez obowiązujący system i rozkład czasu pracy, prowadzi do powstania nadgodzin dobowych.

Nadgodziny średniotygodniowe – praca w godzinach nadliczbowych wynika z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. W przypadku, gdy pracownik w okresie rozliczeniowym przepracuje więcej niż przeciętnie 40 godzin na tydzień, czyli obowiązującą tygodniową normę czasu pracy, to mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych. Praca w tych godzinach wynika z przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy.

Należy zaznaczyć, że praca w godzinach nadliczbowych może wystąpić w dniu wolnym od pracy, co oznacza, że pracownik nie otrzyma rekompensaty w postaci dodatkowego dnia lub czasu wolnego z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych. Ostateczne ustalenie, czy doszło do przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy, następuje po zakończeniu okresu rozliczeniowego. Dopiero wtedy można porównać faktyczną liczbę przepracowanych godzin przez pracownika z obowiązującymi normami czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym.

Jak odebrać dzień wolny za pracę w godzinach nadliczbowych?

Art.  151 Kodeksu Pracy konkretnie mówi nam, że na pisemny wniosek pracownika pracodawca ma możliwość udzielenia mu czasu wolnego od pracy w takiej samej ilości, jaką pracownik przepracował w godzinach nadliczbowych (czyli w proporcji 1:1)

Pracodawca ma możliwość udzielenia czasu wolnego od pracy w zamian za godziny nadliczbowe, nawet bez pisemnego wniosku pracownika. W takim przypadku, pracodawca udziela tego czasu wolnego najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego. Okres wolny powinien być o połowę dłuższy niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych (proporcja 1:1,5). Ważne, aby udzielenie tego czasu wolnego nie powinno skutkować obniżeniem wynagrodzenia pracownika za pełen miesięczny wymiar czasu pracy.

Reasumując, czas wolny pracownik wykorzystać może na swój pisemny wniosek – wówczas otrzymuje taką liczbę wolnych godzin, jaką przepracował na nadgodzinach. Natomiast w momencie, gdy udzielenie czasu wolnego następuje bez pisemnego wniosku pracownika, przez pracodawcę, wówczas czas wolny pracownik odbiera nie tylko liczbę przepracowanych godzin nadliczbowych, ale również dodatkowo ich połowę.

W określonych  wyżej przypadkach pracownikowi nie przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych. Jeśli składniki wynagrodzenia pracownika wynikające z umowy nie pokryją kosztów za pracę w godzinach nadliczbowych w przyjętym okresie rozliczeniowym.  Pracownikowi przysługuje wówczas prawo do otrzymania dodatku za pracę.

Czy pracownik musi wyrazić zgodę na wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych?

Pracodawca posiada prawo do zmuszenia pracownika do nadgodzin, jednakże istnieją pewne warunki, które muszą zostać spełnione. Pracodawca może wymagać od pracownika pracy w godzinach nadliczbowych jedynie w przypadkach:

• W razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia, zdrowia ludzkiego lub mienia,

• Gdy zachodzi konieczność usunięcia awarii,

• Gdy zachodzi potrzeba ochrony mienia,

• Gdy wynika sytuacja z szczególnych potrzeb pracodawcy, przy czym szczególne potrzeby pracodawcy mogą wynikać np. z absencji chorobowej pracowników.

W tych określonych sytuacjach pracodawca posiada prawo do zmuszenia pracownika do przepracowania nadgodzin. Ważne jest podkreślenie, że takie zmuszenie może nastąpić jedynie w wymienionych wyżej przypadkach.

W przypadku określonych grup pracowników, pracodawca nie ma prawa zmuszać ich do pracy w godzinach nadliczbowych. Dotyczy to:

• Kobiet w ciąży.

• Pracowników młodocianych.

Dla tych pracowników istnieje bezwzględny zakaz pracy w godzinach nadliczbowych. Nawet jeśli wyrażą chęć pracy w nadgodzinach, nie mają prawa przekraczać ustalonego wymiaru czasu pracy.

Jeśli chodzi o rodziców wychowujących dzieci poniżej 4. roku życia, pracodawca może zlecić im pracę w godzinach nadliczbowych. Warunkiem jest zgodna pracownika.  Dodatkowo jeżeli opiekun dziecka odmówi pracy w nadgodzinach, nie poniesie żadnych negatywnych konsekwencji. Taki pracownik ma prawo do odmowy wykonywania nadgodzin.

Pracodawca nie może również zmuszać osoby niepełnosprawnej do pracy w godzinach nadliczbowych. Niemniej jednak, istnieje możliwość zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych w nadgodzinach. Warunkiem jest złożenie przez pracownika odpowiedniego wniosku i uzyskania zgody lekarza na pracę w nadgodzinach.

Jaki jest limit godzin nadliczbowych?

Kodeks pracy wprowadził limit 48 godzin nadliczbowych tygodniowo i 150 godzin nadliczbowych rocznie w związku z szczególnymi potrzebami pracodawcy. W przypadku limitu rocznego przepisy wynikające z Kodeksu pracy dopuszczają jego przekroczenie. Obowiązkowo taki zapis musi się znaleźć w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub umowie o pracę. 

Jeśli chcesz, abyśmy pomogli dobrać odpowiedni system pracy, przygotowali ewidencję czasu pracy to skontaktuj się z nami.